Sách Lịch Sử Giao Thương – William J. Bernstein PDF tải FREE

LỜI NÓI ĐẦU

Bối cảnh hiện đại: Toàn cầu hóa

• Hình ảnh mở đầu: Tác giả ở Berlin, thả một trái táo vào ba lô. Sau đó phát hiện ra trái táo là “sản phẩm của New Zealand.”
• Sự phổ biến của thương mại: Các mặt hàng như TV Đài Loan, rau diếp Mexico, áo sơ mi Trung Hoa, và dụng cụ Ấn Độ phổ biến đến nỗi người ta dễ quên rằng những điều kỳ diệu của thương mại này chỉ vừa mới xuất hiện.
• Biểu tượng: Trái táo từ nửa kia địa cầu, được tiêu thụ đúng lúc táo châu Âu vào vụ, là hình ảnh tượng trưng cho thiên anh hùng ca về thương mại toàn cầu.

Thương mại Xưa: Xa xỉ và Thần bí

• Thời xưa: Chỉ những hàng hóa có giá trị cao nhất—tơ lụa, vàng bạc, gia vị, trang sức, đồ sứ, và thuốc men—là được vận chuyển giữa các lục địa.
• Ý nghĩa: Một món hàng từ vùng đất xa xôi được bao phủ trong sự thần bí, lãng mạn, và địa vị quyền quý.
• Ví dụ điển hình: Tơ lụa Trung Hoa tại Rome cổ đại.
  • Hoàng đế Elagabalus (trị vì 218–222) được nhớ đến vì hành xử tàn bạo, sở thích dành cho các cậu trai trẻ và tơ lụa.
  • Ông là vị vua đầu tiên ở phương Tây mặc quần áo hoàn toàn bằng tơ lụa.
  • Giá trị: Tơ lụa là sản phẩm tiết ra từ con tằm (Bombyx mori). Trong một thế giới với nguyên liệu may mặc hạn chế (da động vật, len thô, vải lanh), sự mơn trớn, nhẹ như không của tơ lụa là vô cùng quyến rũ, chỉ tầng lớp thống trị mới đủ khả năng chi trả.
  • Sự ngu ngốc của người La Mã: Mặc dù biết tới tơ lụa Trung Hoa, họ lại tin rằng tơ lụa mọc trực tiếp trên cây dâu.

Hành trình Gian nan của Tơ lụa

• Đường biển (Hải trình Ấn Độ Dương):
  • Tuyến đường: Chậm chạp và đầy hiểm nguy. Thương lái Trung Hoa (hiếm khi đi quá Sri Lanka) xếp hàng tại các cảng phía nam. Hàng hóa qua tay các lái buôn Ấn Độ, nhà môi giới Hy Lạp và Ả-rập tại các cảng ở Sri Lanka, Muziris, Nelcynda, Comara. Hàng được tập trung tại đảo Dioscordia (Socotra), sau đó qua Biển Đỏ tại Bab el Mandeb (“Cổng u sầu”) tới cảng Berenice (Ai Cập). Tiếp theo băng qua sa mạc tới sông Nile bằng lạc đà, rồi xuôi dòng đến Alexandria. Từ đây, tàu La Mã chuyển hàng qua Địa Trung Hải tới Puteoli và Ostia (hải cảng lớn của La Mã).
  • Môi giới Hy Lạp: Lộ trình này dành cho người Hy Lạp, họ tự do di chuyển từ Ấn Độ tới Ý, mang đến sự giao thương phồn thịnh.
  • Chi phí: Sau mỗi cung đường, tơ lụa bị đẩy giá lên cao hơn trăm lần so với ở Trung Hoa, có giá ngang với vàng.
• Con đường Tơ lụa (Đường bộ):
  • Được khai phá đầu tiên nhờ công của các sứ thần người Hán vào thế kỷ 2, di chuyển chậm chạp qua Trung Á.
  • Tuyến đường: Phức tạp và thay đổi tùy thuộc tình hình chính trị. Các “cảng” đường bộ lớn tại Samarkand (Uzbekistan), Isfahan (Iran), và Herat (Afghanistan) do người môi giới Do Thái, Armenia, và Syria cung cấp dịch vụ.
  • Sự nhầm lẫn: Người La Mã cho rằng tơ lụa được làm ở hai quốc gia khác nhau—một ở phương bắc, Seres (đến bằng đường bộ); và một ở phương nam, Sinae (đến bằng đường thủy).
• Ưu thế của Đường biển: Đường biển rẻ hơn, an toàn hơn, nhanh hơn đường bộ. Sau này, nó trở thành kênh kết nối Đông-Tây được ưa chuộng cho hầu hết các loại hàng hóa cho đến khi bị người Hồi giáo cắt đứt vào thế kỷ 7.
• Thời gian và rủi ro: Nhịp độ biến động theo gió mùa khiến thời gian vận chuyển từ Trung Hoa tới Rome kéo dài ít nhất 18 tháng. Hiểm họa chết người rình rập, thiệt hại về người, tàu, và hàng hóa xảy ra thường xuyên (“Mất trắng.”).

Thương nhân Xưa và Nay

• Hiệu quả Vận tải Hiện đại: Ngày nay, hầu hết các mặt hàng thông thường chỉ tăng giá vừa phải. Tính hiệu quả của vận tải liên lục địa ngay cả với hàng rời khối lượng lớn là điều bình thường.
• “Nhà buôn” ngày nay: Các mặt hàng giá trị cao chu du nhanh chóng trên các chuyến bay hiện đại. Phi hành đoàn/thủy thủ đoàn là những người có kỹ năng chuyên môn cao, nhưng hiếm ai gọi họ là “những nhà buôn”. Người mua và bán là các công ty đa quốc gia.
• “Nhà buôn” cận đại: Có thể nhận diện đơn giản: là người tiến hành mua và bán số lượng nhỏ hàng hóa để đút túi riêng, họ kèm sát hàng ở mỗi bước hành trình, thường ngủ trên hàng hóa của mình.

Tài liệu Geniza

• Nguồn tư liệu: Bản thảo Geniza, một tập hợp những tài liệu trung cổ được phát hiện trong nhà kho cạnh một hội đường chính tòa Do Thái cổ tại Cairo.
• Lý do bảo tồn: Luật Do Thái không cho phép phá hủy tài liệu có nhắc đến tên của Thượng đế (kể cả thư từ thương mại và gia đình thường ngày). Khí hậu khô đã giúp bảo quản kho tài liệu này.
• Giá trị: Thư từ thường xuyên giữa anh em họ hàng hay đối tác kinh doanh kéo dài từ Gibraltar tới Alexandria tới Ấn Độ, tạo nên sự thoáng hiện hiếm hoi để quan sát những người bán rong chuyên mua và bán hàng hóa—một thế giới chậm chạp, nguy hiểm, khắc nghiệt, và thô lậu.

Chuẩn bị Hành trình và Những Hiểm nguy

Công tác Chuẩn bị

• Thư giới thiệu và Bảo lãnh: Công việc chuẩn bị rất nhọc nhằn. Các lái buôn không lên đường nếu không có thư giới thiệu tới một đầu mối kinh doanh hoặc thư bảo lãnh an toàn từ các nhà chức trách địa phương. Nếu không có những thứ này, họ chắc chắn sẽ bị cướp bóc, quấy nhiễu, hoặc sát hại.
• Người đồng hành (Rafiq): Trong thế giới Hồi giáo trung cổ, mọi người lữ hành cần một rafiq (người đồng hành, thường cũng là nhà buôn).
  • Lái buôn và rafiq đặt an toàn bản thân trong tay nhau.
  • Cái chết của rafiq là tai ương tồi tệ nhất, vì nhà chức trách địa phương có thể cho rằng người lữ hành sở hữu tiền bạc của rafiq, dẫn đến tước đoạt và tra tấn.
  • Để người thân lên đường mà không có rafiq sẽ bị coi là thiếu tôn trọng.

---

Di chuyển bằng Đường biển (Nguy hiểm tương đối)

• Ưu điểm tương đối: Di chuyển bằng tàu thì nhanh hơn, rẻ hơn, an toàn hơn, và thoải mái hơn đường bộ (tất cả đều là những khái niệm có tính tương đối).
• Loại tàu: Trước thế kỷ 15, tàu lớn (buồm) dành cho hàng cồng kềnh, giá trị thấp. Thuyền có mái chèo (galley) là phương tiện vận chuyển hàng hải nhanh và đáng tin cậy nhất cho hành khách và hàng hóa quý.
• Điều kiện vệ sinh: Một chiếc galley dài (khoảng 46 mét) có thể chứa tới 500 tay chèo cùng thủy thủ đoàn và hành khách. Việc nhồi nhét quá nhiều người gây ra tình trạng cực kỳ mất vệ sinh, biến con thuyền thành “cống nổi.”“Sự khủng khiếp của bệnh tật và thứ mùi ghê tởm từ những người đồng hành thật quá sức chịu đựng” – Lời thuật của một nhà buôn trên sông Nile.
• Thủy thủ đoàn là nguồn cơn hiểm họa: Thuyền trưởng và thủy thủ đoàn cũng thường là nguồn cơn hiểm họa. Không hiếm gặp những vụ trộm cắp và sát hại trên tàu.
• Tham nhũng của công quyền: Tàu buôn là con mồi dễ dàng cho đám người công quyền thối nát (ví dụ: Quan chức cảnh sát đòi “thuế đầu người” rồi quay lại tống tiền lần nữa).
• Mối nguy chung: Dù là tàu Hồi giáo, Ý, hay Byzantine, đều có thể gặp phải nạn sát hại, cướp biển, bệnh tật, và trôi dạt mất phương hướng (“những con tàu ma”).

---

Sự Đắt đỏ và Rủi ro của Đường bộ

• Sự ưu tiên: Dù hành trình đi biển thời trung cổ có đắt đỏ, khó chịu, và hiểm nguy, nhưng các nhà buôn vẫn ưa thích cách này hơn là đi đường bộ.
• Hiểm họa Đường bộ: Ngay cả dọc theo những con đường chính ở trung tâm đế chế Fatimid Ai Cập, thư bảo lãnh an toàn cũng chẳng bảo vệ được người lữ hành khỏi bị dân du mục tấn công.Nhiều tuần lễ trên những con tàu nặng nề, hôi hám vẫn còn hơn hàng tháng trời trông chừng kẻ cướp trên lưng lừa hay lạc đà.
• Chi phí: Các tài liệu Geniza mô tả chi phí đắt đỏ của vận chuyển đường bộ, ví dụ:
  • Tổng chi phí vận chuyển từ Cairo tới Tunisia cho một kiện hàng “hoàng gia” (gần 230 kg) là 8 dinar vàng (tương đương sinh hoạt phí trong bốn tháng của một gia đình hạ-trung lưu).
  • Một nửa số tiền (4 dinar) dùng cho đoạn đường bộ ngắn ngủi khoảng 192 km từ Cairo tới Alexandria.
  • Nửa còn lại (4 dinar) dành cho quãng đường biển 1.920 km từ Alexandria tới Tunisia.
  • Kết luận: Tính trên đơn vị chiều dài, vận chuyển đường bộ đắt gấp 10 lần vận chuyển đường biển.
• Lựa chọn cuối cùng: Do sự kém tiện nghi, rủi ro, và chi phí khủng khiếp, các nhà buôn chỉ chọn đường bộ nếu họ không thể đi bằng đường biển (chẳng hạn khi Địa Trung Hải bị “đóng cửa” vào mùa đông).