MỤC LỤC

Lời nói đầu ………………………………………………………………………………………………………. 7

Chương I
QUAN HỆ QUỐC TẾ TRONG THỜI KÌ ĐẦU CỦA LỊCH SỬ CẬN ĐẠI

• I. Phát kiến địa lí và sự hình thành quan hệ quốc tế trên phạm vi thế giới ……………………………………… 9
• II. Những biến động lớn ở châu Âu trong các thế kỉ XVI – XVII ………………………………………………… 13
• III. Quá trình di dân ở Bắc Mĩ và sự thành lập Liên bang Mĩ (1776) …………………………………………….. 20

Chương II
QUAN HỆ QUỐC TẾ Ở CHÂU ÂU TỪ CÁCH MẠNG PHÁP ĐẾN HỘI NGHỊ VIÊN (1789 – 1815)

• I. Quan hệ quốc tế trong thời kỳ cách mạng Pháp ……………………………………………………………………… 27
• II. Quan hệ quốc tế trong những năm chiến tranh của Napôlêông ………………………………………………… 33
• III. Quan hệ quốc tế trong những năm cuối cùng của Đế chế Napôlêông ………………………………………. 40

Chương III
QUAN HỆ QUỐC TẾ Ở CHÂU ÂU TỪ HỘI NGHỊ VIÊN ĐẾN CHIẾN TRANH PHÁP – PHỔ (1815 – 1871)

• I. Hội nghị Viên và sự thành lập tổ chức Đồng minh Thần thánh …………………………………………………. 47
• II. Sự can thiệp của Đồng minh Thần thánh đối với phong trào cách mạng châu Âu ……………………….. 53
• III. Cuộc cách mạng công nghiệp ở châu Âu và những hệ quả của nó ……………………………………………. 55
• IV. Quan hệ quốc tế xung quanh vấn đề phương Đông …………………………………………………………………. 59
• V. Quan hệ quốc tế trong phong trào cách mạng giữa thế kỉ XIX …………………………………………………. 66
• VI. Quan hệ quốc tế trong phong trào công nhân 1848 – 1871 ……………………………………………………… 72

Chương IV
QUAN HỆ QUỐC TẾ TRONG QUÁ TRÌNH XÂM LƯỢC VÀ TRANH GIÀNH THUỘC ĐỊA CỦA CÁC NƯỚC PHƯƠNG TÂY

• I. Nhu cầu thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc ………………………………………………………………………………. 77
• II. Cuộc đấu tranh phân chia phạm vi ảnh hưởng giữa các nước đế quốc đối với châu Á ………………… 78
• III. Các nước đế quốc xâm lược và phân chia khu vực ảnh hưởng ở châu Phi …………………………………. 86
• IV. Sự bành trướng của nước Mĩ ở khu vực Mĩ Latinh …………………………………………………………………. 90

Chương V
QUAN HỆ QUỐC TẾ TỪ SAU CHIẾN TRANH PHÁP – PHỔ ĐẾN KẾT THÚC THẾ CHIẾN THỨ NHẤT (1871 – 1918)

• I. Sự hình thành các khối liên minh quân sự ở châu Âu trong những năm cuối thế kỉ XIX ……………….. 95
• II. Quan hệ quốc tế đầu thế kỉ XX ……………………………………………………………………………………………. 100
• III. Quan hệ quốc tế trong phong trào công nhân từ cuối thế kỉ XIX đến trước Thế chiến I ………………. 110
• IV. Quan hệ quốc tế trong thời kỳ Thế chiến I (1914 – 1918) ……………………………………………………….. 112

Chương VI
QUAN HỆ QUỐC TẾ GIỮA HAI CUỘC CHIẾN TRANH THẾ GIỚI (1919 – 1939)

• I. Sự hình thành trật tự thế giới mới sau Thế chiến I (1919 – 1929) ……………………………………………… 123
• II. Quan hệ quốc tế của Liên Xô và phong trào cộng sản trong những năm 20 ………………………………. 136
• III. Sự ra đời của chủ nghĩa phát xít và sách lược đấu tranh của Quốc tế Cộng sản ……………………….. 141
• IV. Quan hệ quốc tế trước khi chiến tranh bùng nổ ……………………………………………………………………. 151

Chương VII
QUAN HỆ QUỐC TẾ TRONG CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI (1939 – 1945)

• I. Giai đoạn thứ nhất (9/1939 – 6/1941): Phe phát xít xâm chiếm châu Âu, mở rộng chiến tranh ở Đông Nam Á và Bắc Phi …………………………………………………………………………………………………….. 159
• II. Giai đoạn thứ hai (6/1941 – 11/1942): Chiến tranh lan rộng toàn thế giới và sự hình thành Đồng minh chống phát xít ………………………………………………………………………………………………………….. 166
• III. Giai đoạn thứ ba (11/1942 – 12/1943): Bước ngoặt của chiến tranh – quân Đồng minh phản công …. 175
• IV. Giai đoạn thứ tư (12/1943 – 8/1945): Tổng phản công, tiêu diệt phát xít Đức và quân phiệt Nhật …… 179

Tài liệu tham khảo …………………………………………………………………………………………………….. 191

---

LỜI NÓI ĐẦU

Thực hiện đường lối Đổi mới của Đảng, quan hệ đối ngoại của nước ta ngày càng rộng mở theo phương châm “Việt Nam là bạn, là đối tác tin cậy của tất cả các nước trong cộng đồng quốc tế, phấn đấu vì hòa bình, hợp tác và phát triển.”

Để đạt được những thành tựu trong tiến trình hội nhập quốc tế, việc hiểu biết về lịch sử quan hệ quốc tế là điều vô cùng cần thiết.
Trong chương trình đào tạo đại học, môn Lịch sử Quan hệ Quốc tế có vị trí quan trọng, giúp sinh viên nắm được quá trình phát triển của mối quan hệ giữa các quốc gia, những biến động lớn trong lịch sử quốc tế, từ đó hình thành nền tảng lịch sử để phân tích sự kiện, rèn luyện khả năng dự báo tình hình trong bối cảnh chính trị thế giới biến động không ngừng.

Môn học này gắn kết với các học phần khác như Lý luận về quan hệ quốc tế, Kinh tế quốc tế, Luật pháp quốc tế, Quan hệ đối ngoại Việt Nam…, giúp sinh viên vừa mở rộng kiến thức lịch sử, vừa phát triển tư duy lý luận và thực tiễn, phục vụ công cuộc hội nhập quốc tế của đất nước.

Giáo trình này được coi là tài liệu cơ bản để sinh viên có kiến thức nền tảng, song trong quá trình học tập cần tham khảo thêm nhiều tài liệu khác, đặt ra vấn đề, thảo luận, rút ra kinh nghiệm lịch sử và đề xuất các giải pháp thực tiễn.

Giáo trình được biên soạn dựa trên quá trình giảng dạy tại Khoa Quốc tế học – Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQG Hà Nội) cùng một số trường khác.
Nhóm biên soạn xin chân thành cảm ơn các thầy cô, đồng nghiệp và sinh viên đã góp ý, chỉnh sửa; đặc biệt cảm ơn ThS. Bùi Hoàng Hạnh đã sưu tầm bản đồ và hình ảnh minh họa.
Rất mong nhận được ý kiến đóng góp từ bạn đọc.

Các tác giả

---

CHƯƠNG I

QUAN HỆ QUỐC TẾ TRONG THỜI KÌ ĐẦU CỦA LỊCH SỬ CẬN ĐẠI

I. Phát kiến địa lí và sự hình thành quan hệ quốc tế trên phạm vi thế giới

1. Những phát kiến địa lí vĩ đại cuối thế kỉ XV – đầu thế kỉ XVI

Do nhu cầu mở rộng thương mại và nhờ sự tiến bộ kỹ thuật hàng hải, từ cuối thế kỉ XV, nhiều nhà thám hiểm châu Âu đã tìm đường biển sang phương Đông – nơi họ hy vọng tìm được vàng bạc và của cải.
Ba phát kiến địa lí lớn tiêu biểu gồm:

• Vasco da Gama (Bồ Đào Nha): đi men theo bờ biển châu Phi, qua mũi Hảo Vọng, vượt Ấn Độ Dương đến bờ biển Ấn Độ — cuộc khám phá đầu tiên bằng đường biển tới phương Đông.
• Christopher Columbus (Tây Ban Nha): vượt Đại Tây Dương, phát hiện châu Mỹ, ban đầu tưởng là Ấn Độ nên gọi là “Tây Ấn Độ”.
• Fernand Magellan (Bồ Đào Nha): vượt Đại Tây Dương, đi qua mỏm cực nam Nam Mỹ, qua Thái Bình Dương đến Philippines rồi trở về châu Âu – chuyến đi vòng quanh thế giới đầu tiên.

Ngoài ra, trước đó lịch sử ghi nhận các hành trình đáng chú ý như Marco Polo (Ý) – người đi đến Trung Quốc thời nhà Nguyên, và Trịnh Hòa (Trung Quốc) – người thực hiện 7 chuyến hải trình đến tận Ấn Độ Dương và Đông Phi.