LỜI NÓI ĐẦU

Franz Kafka là một trong những nhà văn phức tạp nhất của thế kỉ XX — phức tạp ngay trong chính tư tưởng sáng tác của ông, và phức tạp cả ở sự tiếp nhận, đánh giá ông của công chúng cũng như các nhà nghiên cứu, phê bình khắp thế giới.

Để hiểu ông hơn, phải cần đến những “chìa khoá” dẫn vào cánh cửa tâm hồn ông. Nhật kí của Kafka, nhiều trăm trang, được viết rải rác trong nhiều năm, chính là một trong những chìa khoá quan trọng đó.

Vì vậy, trong khi làm Tuyển tập tác phẩm Kafka, chúng tôi cố gắng chọn dịch một số trang nhật kí của ông, nhằm giúp bạn đọc có thêm tư liệu tìm hiểu cuộc đời và tác phẩm của nhà văn “bí ẩn” này.

Dịch nhật kí rất khó, đặc biệt là nhật kí Kafka. Chúng tôi là những người đầu tiên làm việc này — nghĩa là dịch nhật kí Kafka sang tiếng Việt, lại qua một thứ tiếng trung gian — nên chắc chắn không thể nào tránh khỏi sai sót.

(Ngay ở hai bản tiếng Nga của cùng một dịch giả mà chúng tôi sử dụng đã có những khác biệt, nhiều khi trái nghĩa nhau, nên rất khó xử lý.)

Chúng tôi chỉ hi vọng rằng đây mới là bước đầu có ích cho người khác về sau tiếp tục công việc hoàn chỉnh hơn. Mong được bạn đọc thông cảm, và các nhà nghiên cứu, phê bình chỉ bảo, giúp đỡ.

Bản dịch nhật kí này được Đoàn Tử Huyến thực hiện từ bản tiếng Nga (của E. Caxeva, in trong tạp chí Những vấn đề văn học, số 3 năm 1968; tham khảo thêm văn bản lấy từ Internet), có sử dụng một số đoạn do Nguyễn Văn Thảo và Nguyễn Kiều Diệp phác dịch, được Đoàn Tử Huyến hiệu đính.

Người dịch chân thành cảm ơn dịch giả tiếng Đức Lê Chu Cầu, hiện đang sống và làm việc ở Cộng hoà Liên bang Đức, đã nhiệt tình đọc đối chiếu với nguyên bản tiếng Đức và góp nhiều ý kiến sửa chữa quý báu cho bản dịch này.

---

PHẦN 1

1910

19 tháng 7

Tôi thường nghĩ đến điều này, và lần nào cũng đi đến kết luận: sự giáo dục mà tôi được nhận đã mang hại cho tôi rất nhiều.

Lời trách móc này liên quan đến vô số người — quả thật, họ đang đứng ngay đây, và như trên những bức ảnh chụp chung đã cũ, họ không biết phải làm gì với nhau: họ không nghĩ đến việc cúi nhìn xuống, mà mỉm cười vì chờ đợi căng thẳng cũng không dám.

Ở đây có cha mẹ tôi, một số là họ hàng, thầy giáo của tôi, chị làm bếp mà tôi còn nhớ, một vài cô học trường múa, một vài người khách trước kia thường đến thăm nhà tôi, một vài nhà văn, thầy giáo dạy bơi, người soát vé, viên thanh tra học đường, rồi những người tôi chỉ mới gặp một lần trên phố, và còn thêm những người nào đó mà bây giờ tôi không thể nhớ ra, và cả những người tôi sẽ không bao giờ nhớ đến.

Và cuối cùng là những người mà giờ lên lớp của họ, vì mải nghĩ đến một chuyện gì đó mà tôi hầu như không chú ý tới — tóm lại, họ nhiều đến nỗi cần phải gắng ghi nhớ để không nhắc tới một người nào đó hai lần.

Tôi hướng lời trách móc của mình tới tất cả bọn họ, bằng cách đó giới thiệu họ với nhau, và không chấp nhận bất cứ lời phản đối nào. Thật sự là tôi đã nghe chúng quá đủ rồi; và bởi vì phần lớn những lời phản đối này tôi không thể tranh cãi nổi, nên tôi chẳng làm được điều gì khác ngoài việc ghi chúng vào sổ nợ và nói rằng: “Hệt như sự giáo dục tôi được nhận, những lời phản đối của họ cũng mang hại cho tôi nhiều lắm.”

Có thể mọi người nghĩ dường như tôi được nuôi dạy ở một nơi khỉ ho cò gáy nào đó?
Không — tôi đã được nuôi dạy ở thành phố, ở chính trung tâm thành phố.
Không phải nơi bãi hoang, không phải nơi rừng rú, không phải trên bờ hồ.

Cha mẹ tôi và những người quanh họ tới giờ cau có và tái xám mặt mày vì những lời trách móc của tôi, nhưng rồi họ dễ dàng bỏ qua và mỉm cười, vì rằng tôi đã thu hai tay về, đặt lên trán và nghĩ:

“Giá như tôi là một cư dân nhỏ bé của bãi hoang, tai lắng nghe tiếng quạ kêu, phơi mình dưới ánh trăng lạnh — cứ cho là đầu tiên tôi còn quá yếu dưới sức nặng của những đức tính tốt đẹp mà chúng sẽ phải phát triển thật mạnh mẽ trong tôi, như loài cỏ dại được sưởi ấm bởi ánh nắng từ mọi phía xuyên qua những khe đổ nát và chiếu sáng chỗ nằm của tôi được kết lại bằng dãy trường xuân.”
(1)

---

27 tháng 11

Bernhard Kellermal đọc thành tiếng:

“Một vài đoạn chưa in trong bản thảo của tôi.”

Ông ta bắt đầu như vậy. Có vẻ ông ta là một người dễ thương: bộ tóc gần như bạc trắng, dựng ngược; mũi nhọn; mày râu nhẵn nhụi; và đôi lưỡng quyền chuyển động như những đỉnh sóng trên đôi gò má.

Ông ta là một nhà văn tầm tầm, nhưng cũng có những đoạn khá.
Một người đàn ông đi ra hành lang, húng hắng ho và nhìn quanh xem có ai ở ngoài đó không.

Một người trung thực, muốn đọc hết những gì đã hứa, nhưng thính giả không muốn — vì câu chuyện đầu tiên về bệnh viện tâm thần làm cho họ sợ.
Vì buồn chán bởi cách đọc, những người nghe, mặc dù câu chuyện có nội dung ít nhiều hấp dẫn, vẫn từng người một hăng hái bỏ ra khỏi phòng như thể việc đọc sách đang xảy ra ở phòng bên cạnh chứ không phải ở đây.

Khi ông ta đọc xong một phần ba câu chuyện, dừng lại để uống cốc nước, có khối người đã bỏ đi. Ông ta lo lắng:

“Sắp hết rồi.” — ông ta nói dối.

Khi ông ta kết thúc, mọi người đứng dậy, có tiếng vỗ tay rời rạc như thể giữa đám đông đã đứng cả dậy, có người nào đó vẫn ngồi và vỗ tay cho chính mình nghe.

Kellermal muốn đọc tiếp — thêm một hoặc thậm chí vài truyện nữa.
Nhưng nhìn thấy mọi người đều ra về hết, ông ta há hốc miệng.
Cuối cùng, nghe theo lời khuyên của ai đó, ông ta nói:

“Tôi muốn đọc thêm một chuyện cổ tích ngắn nữa, chỉ mất mười lăm phút. Sẽ nghỉ giải lao năm phút.”

Một số ở lại, và ông đọc câu chuyện cổ tích khiến cho người nghe như thể được quyền leo qua đầu mọi người để chạy bán sống bán chết ra cửa.