Bên dưới đây mình có spoil trước 1 phần nội dung của cuốn sách với mục tiêu là để bạn tham khảo và tìm hiểu trước về nội dung của cuốn sách. Để xem được toàn bộ nội dung của cuốn sách này thì bạn hãy nhấn vào nút “Tải sách PDF ngay” ở bên trên để tải được cuốn sách bản full có tiếng Việt hoàn toàn MIỄN PHÍ nhé!
Tư duy thông minh và trí thông minh không giống nhau
Học công thức Tư duy thông minh.
Định giá hành vi bản thân.
Thời trung học, vào cuối tuần, tôi làm công việc lau dọn vệ sinh cho một tòa nhà văn phòng.
Tôi đổ gạt tàn, đổ rác, cọ rửa nhà bếp, nhà vệ sinh và hút bụi các tấm thảm. Tôi khởi động một chiếc máy hút bụi công nghiệp ồn ào và đẩy nó quanh sàn nhà khắp các tầng. Chiếc túi vải to đằng sau máy hút bụi cứ phình thêm lên và thỉnh thoảng một luồng bụi trong chiếc túi phun ra ngoài không khí. Tôi thường về nhà sau khi dọn dẹp xong và tắm vòi sen để tẩy sạch lớp bụi mỏng.
Tuy nhiên, tôi không nhận ra cơ hội nào ở đó cả.
Khoảng thời gian đó, James Dyson không hài lòng chút nào với chiếc máy hút bụi của mình. Ông để ý rằng nó hút bụi từ sàn nhà và lọc qua chiếc túi, lâu dần, bụi sẽ khiến chiếc túi bị tắc và chiếc máy cũng làm việc kém hiệu quả hơn.
Dyson khăng khăng rằng phải có một chiếc máy làm việc tốt hơn và tái thiết kế chiếc máy hút bụi. Ông làm một chiếc ống bằng giấy bìa cứng để tạo ra một buồng khí xoáy. Buồng khí xoáy tạo ra lực ly tâm. Các hạt bụi bị hút ra khỏi buồng khí xoáy và có thể được thu gom lại trong một hộp chứa. Thiết kế mới này đã tạo ra một cuộc cách mạng trong ngành công nghiệp máy hút bụi và giúp cho công ty của ông đều đặn đạt mức lợi nhuận hơn 100 triệu USD mỗi năm.
Rất thông minh, phải không?
Năm 1999, Fiona Fairhurst, nhà thiết kế và là một cựu vận động viên bơi lội, đang cùng nhóm của cô ở Speedo tìm kiếm phương pháp cải tiến hiệu năng của bộ đồ bơi cho các vận động viên bơi lội xuất sắc.
Vấn đề trọng tâm của nhóm là khi bơi, nước gây ra một số lực nhất định lên cơ thể con người. Những lực này được gọi chung là lực cản. Nếu bạn rút tay lại đủ nhanh trong bồn tắm, bạn có thể cảm nhận được rõ ràng lực cản này. Bạn rút tay càng nhanh thì lực cản càng mạnh.
Nhóm thiết kế bắt đầu với tiền đề rằng phải có cách nào đó để phát triển một loại vải áo bơi làm giảm lực kéo của nước tác động lên cơ thể.
Fairhurst và nhóm của cô quan sát thế giới động vật để tìm kiếm cảm hứng. Họ để ý thấy cá mập là một trường hợp thú vị. Cá mập bơi rất nhanh cho dù cơ thể của nó lẽ ra phải tạo ra rất nhiều lực kéo.
Sau khi phân tích những mẫu da cá mập ở Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên tại Luân Đôn, Fairhurst nhận ra rằng trên da cá mập có những cấu trúc gọi là “denticles” (răng nhỏ) có nhiệm vụ giữ cho các phân tử nước không bám vào da cá. Cấu trúc đó giúp giảm lực cản của nước lên cá mập.
Nhóm chế tạo ra một loại vải phỏng theo những “răng nhỏ” trên da cá mập, sau đó sản xuất những bộ đồ bơi toàn thân từ chất liệu này. Kiểu áo mới này tạo ra ảnh hưởng to lớn tới môn bơi lội. Rất nhanh sau khi loại đồ bơi này được tung ra thị trường, những kỷ lục bơi lội thế giới liên tục bị phá vỡ.
Chắc chắn đã có rất nhiều nhóm cố gắng tạo ra những bộ đồ bơi nhẵn hơn và hiệu quả hơn, nhưng tại sao Fairhurst lại là người thành công? Làm thế nào Dyson tạo ra được một thiết kế mang tính cách mạng cho máy hút bụi trong khi tôi chấp nhận để bụi bám đầy người?
Liệu những ví dụ về Tư duy thông minh này có thể được giải thích bằng cái mà chúng ta thường gọi là Trí thông minh hay không?
Trí thông minh được định nghĩa là một phẩm chất bẩm sinh quyết định việc bạn có thể tư duy tốt như thế nào.
Có lẽ bạn đã ít nhất một lần từng làm bài kiểm tra IQ. Bài kiểm tra IQ thường yêu cầu bạn làm các bài toán, yêu cầu bạn xếp những mẫu giấy trong tâm trí để tưởng tượng xem chúng sẽ trông thế nào và suy nghĩ xem hình ảnh nào sẽ xuất hiện tiếp theo trong một chuỗi hình ảnh.
Thật ra những bài kiểm tra trí thông minh thường yêu cầu bạn làm những thứ không giống những gì bạn thực hiện ngoài đời. Chúng đưa ra giả định cốt lõi rằng những kết quả thu được độc lập với kiến thức cụ thể của bạn.
Và đúng là những bài kiểm tra IQ đó đo lường được một năng lực tâm lý thực sự. Điểm số bài kiểm tra IQ sẽ không thay đổi quá nhiều trong suốt cuộc đời bạn.
Chắc hẳn bạn từng biết đến những người “thi giỏi”. Họ thường đạt điểm cao trong các bài kiểm tra IQ, SAT, GRE và LSAT. Một số người trong đó khá thành công. Họ vào đời, đạt được các mục tiêu, và thay đổi cách nghĩ của mọi người xung quanh. Những người khác không đạt được thành công như tiềm năng của mình. Họ chưa bao giờ tìm thấy đam mê của mình.
Điểm số cao chỉ là những con số trí tuệ.
Hãy xem trường hợp của Bill, tôi biết anh ấy khi còn học đại học.
Chúng tôi không quá thân thiết với nhau, nhưng sẽ dừng lại nói chuyện nếu gặp nhau trên đường tới lớp. Anh ấy luôn đạt điểm cao thời trung học. Khi đang chuẩn bị nộp hồ sơ đại học, anh tham dự kỳ thi SAT và đạt điểm tuyệt đối.
Anh là một sinh viên xuất sắc ở đại học. Điểm số của anh thật đáng khâm phục. Anh rất dí dỏm và có nhiều bạn bè. Nhưng không lớp học nào khiến anh thực sự cảm thấy hào hứng. Tôi chưa bao giờ thấy anh kể về một lớp học với tia sáng lóe lên trong ánh mắt.
Khi chúng tôi học năm hai, tôi bắt đầu yêu thích ngành khoa học nhận thức, còn anh vẫn theo các lớp học tổng quát, không lớp nào thực sự khiến anh đam mê.
Tôi nhớ đã gặp anh vài tháng trước khi tốt nghiệp. Anh vừa đăng ký làm bài kiểm tra năng khiếu vào năm cuối đại học, bài kiểm tra GRE. Bài kiểm tra này được sử dụng để thi đầu vào cao học và anh lại đạt điểm tuyệt đối.
Một điểm số như thế sẽ giúp anh vào bất kỳ chương trình cao học nào mà anh muốn. Dù vậy, vì không thực sự yêu thích một chủ đề cụ thể nào, anh quyết định đi làm. Tôi vẫn thỉnh thoảng nghe tin tức về Bill. Anh có một nghề nghiệp ổn định bằng việc dạy kèm cho học sinh trung học. Hóa ra, năng khiếu thực sự của anh là làm những bài kiểm tra.
Tôi ngờ rằng điểm trắc nghiệm IQ của Bill chắc hẳn sẽ vượt ngoài sức tưởng tượng của tôi. Dù đó là loại trí thông minh gì đi nữa thì Bill cũng có nó. Nhưng Bill không phải là Dyson.
Anh không được mọi người nhớ đến qua phát minh đáng kể nào. Anh chưa từng ứng dụng trí thông minh thô nguyên của mình để giải quyết những vấn đề mới.
Và Bill không phải trường hợp duy nhất.
Những bài kiểm tra như SAT, GRE và LSAT, và thậm chí cả những bài kiểm tra IQ là những chỉ báo tồi cho thành công ở đại học hay trong cuộc đời con người.
May ra thì tồn tại mối quan hệ vừa phải giữa điểm số của các bài kiểm tra này với điểm số của sinh viên ở trường. Điều này nghĩa là rất nhiều người đạt điểm cao trong các bài kiểm tra trí thông minh nhưng không thành công.
Những người khác đạt điểm số tạm tạm nhưng tìm ra đam mê của mình và làm được những điều vĩ đại trong khoa học, toán học, kinh doanh, âm nhạc và nghệ thuật.
Điều này không chỉ đúng với những giai thoại vừa kể trên.
Lewis Terman, nhà tâm lý học đầu thế kỷ XX, đã nghiên cứu về những bài kiểm tra IQ. Ông đặc biệt thích thú với những người có điểm số cao trong các bài kiểm tra này, và ông tin rằng điểm số IQ cao là một chỉ báo quan trọng cho thành công của con người trong cuộc sống.
Với nỗ lực cố gắng chứng minh quan điểm này, ông đã tiến hành trắc nghiệm IQ với số lượng lớn trẻ em. Từ mẫu thử này, ông nhận dạng nhóm trẻ em có điểm số cao và theo dõi chúng trong nhiều năm sau đó.
Nhóm thiên tài được đặt tên là những “Con Mối”.
Vài người trong nhóm “Con Mối” thực sự thành công trong nghề nghiệp, nhưng không phải ai cũng thành công vĩ đại.
Một trong số những đứa trẻ làm bài kiểm tra IQ mà Terman quan sát – William Shockley – sau này đoạt giải Nobel Vật lý vì phát triển thành công chất bán dẫn. Thế nhưng điểm số IQ của Shockley đã không đủ cao để được Terman đưa vào nhóm theo dõi.
Shockley được vinh dự trao tặng danh hiệu cao quý nhất cho một nhà vật lý học dù không thuộc nhóm “Con Mối”.
Vài nhà nghiên cứu tranh luận rằng trí thông minh không phải chỉ là một thứ, mà là tổng hợp của rất nhiều yếu tố khác nhau.
Họ cho rằng các bài kiểm tra IQ không đủ để dự đoán thành công vì chúng không đo lường hình thái chính xác của trí thông minh hay một tổ hợp đúng để dự đoán con người sẽ hành động tốt thế nào trong những tình huống thực tế.
Nhưng thậm chí cả suy nghĩ khôn ngoan hơn rất nhiều về trí thông minh đó vẫn chưa lý giải đầy đủ thế nào là Tư duy thông minh.
Đo lường IQ của ai đó không cho bạn biết liệu người đó có tư duy thông minh hay không, vì hầu như tất cả những hành động thông minh không được đo lường bằng các bài kiểm tra trí thông minh.
Đó là bởi những bài kiểm tra IQ hầu như chỉ tập trung vào khả năng lý luận trừu tượng.
Còn Tư duy thông minh – dẫn đến sự ra đời của máy hút bụi buồng khí xoáy và bộ đồ bơi Fastskin – thì không liên quan gì đến khả năng lý luận trừu tượng.
Tư duy thông minh thực sự liên quan đến những kiến thức mà bạn biết và cách thức sử dụng nó.
Tổng hợp những kết quả nghiên cứu của tôi với những kết quả khác trong ngành khoa học nhận thức, tôi đưa ra miêu tả hết sức khác biệt về yếu tố dẫn đến những ý tưởng cách tân:
Tư duy thông minh: Khả năng giải quyết vấn đề mới thông qua sử dụng những kiến thức hiện tại.
Khoa học chỉ ra rất rõ rằng Tư duy thông minh không phải là một năng lực bẩm sinh.
Nó là một kỹ năng có thể phát triển được.
Nghĩa là bạn không được sinh ra với một khả năng đặc biệt để làm những việc thông minh.
Các phương pháp tư duy thông minh đã là một phần trong hộp công cụ trí tuệ của bạn.
Để thấy được sự khác biệt giữa Tư duy thông minh và trí thông minh, hãy liên tưởng tới việc đánh cờ.
Nhìn bên ngoài, bạn có thể nghĩ rằng đánh cờ là một ví dụ tuyệt vời về khả năng tư duy trừu tượng.
Ấn tượng phổ biến của chúng ta về các kỳ thủ là những người rất thông minh đang bận rộn với một trò chơi phức tạp.
Những nhà nghiên cứu trí tuệ nhân tạo (AI) đã bị trò chơi này thu hút – một phần vì nó có quy tắc rõ ràng, phù hợp với máy tính, và một phần vì nó được xem như tiêu chuẩn xác nhận trí thông minh.
Các nhà nghiên cứu trí tuệ nhân tạo cho rằng nếu họ có thể giải mã được các thế cờ, họ có thể chứng minh rằng các máy tính rất thông minh.
Điều khiến đánh cờ khó khăn là vì có vô số nước đánh khả dĩ trong trò chơi này.
Nếu bạn liệt kê ra tất cả những nước đi khả dĩ thì có tới hàng triệu thế cờ tiềm tàng chỉ sau ba nước di chuyển của mỗi người chơi.
Khi máy tính học chơi cờ, đa phần những gì nó làm là lý luận trừu tượng giống kiểu đánh giá của các bài kiểm tra trí thông minh.
Máy tính đánh cờ tìm kiếm trong một tập hợp những nước đi có thể được thực hiện từ vị trí hiện tại trên bàn cờ.
Máy tính mô phỏng những gì một kỳ thủ giỏi sẽ làm, và đi nước cờ hứa hẹn nhất.
Máy tính cố gắng nhìn xa nhất có thể trong trò chơi.
Chiến thuật này đã khá thành công và vào năm 1997, chiếc máy tính Deep Blue của IBM đã đánh bại đương kim kiện tướng cờ vua Garry Kasparov.
Các nhà tâm lý học cũng hứng thú với cờ vua và nghiên cứu cách thức những kỳ thủ chơi trò chơi này.
Hóa ra cách thức các kỳ thủ chơi cờ rất khác so với những gì máy tính làm.
Những kỳ thủ cờ vua học rất nhiều những nước mở cờ thường dẫn đến các thế cờ có lợi.
Họ cũng học rất nhiều những thế cờ báo hiệu thời điểm một trong hai bên có thể giành chiến thắng trong trò chơi.
Giữa trận cờ, những tay kỳ thủ hàng đầu thế giới học cách nhận ra những thế cờ dẫn đến nước đi mới.
Họ có thể thử vài khả năng qua một số nước đi để xem chuyện gì sẽ xảy ra, nhưng họ không thực hiện những cuộc tìm kiếm hàng triệu nước đi khả dĩ như máy tính.
Nghiên cứu này cho thấy chính những gì các kỳ thủ đã biết ảnh hưởng đến cách họ chơi, chứ không phải do khả năng lý luận trừu tượng của họ.
Chủ đề này đã được nghiên cứu thử nghiệm trong một nhóm nhỏ các kỳ thủ.
Tôi chơi cờ không giỏi lắm, nên tôi luôn cho rằng tất cả các kỳ thủ đều chơi cờ theo cách giống nhau.
Thực tế, các kỳ thủ cờ vua không khác gì những vận động viên quần vợt.
Có những vận động viên quần vợt thích giao bóng và đánh bóng trước khi chạm đất, trong khi người khác thích những cú đánh từ cuối sân.
Những kỳ thủ khác nhau cũng phát triển phong cách chơi theo cách riêng của mình.
Trong thí nghiệm này, các nhà nghiên cứu so sánh một nhóm giỏi đánh theo phong cách phòng thủ kiểu Pháp với nhóm thứ hai giỏi đánh theo phong cách phòng thủ kiểu Sicilian.
Những kỳ thủ theo phong cách phòng thủ kiểu Pháp giải quyết vấn đề mới tốt hơn rất nhiều khi ván cờ bắt đầu với lối chơi đó.
Những người thường chơi lối phòng thủ kiểu Sicilian làm tốt hơn trong những vấn đề Sicilian.
Thật sự trong chơi cờ, cái bạn đã biết đóng vai trò rất quan trọng.
Một người kỳ thủ giỏi phải bỏ ra rất nhiều thời gian để tìm hiểu về mở cờ, kết cờ, và những chiến lược chơi giữa ván.
Nhiều năm kinh nghiệm đem đến cho họ những kiến thức cụ thể về cờ vua để có thể sử dụng trong những ván cờ ở đẳng cấp cao nhất.
Nghĩa là, đánh cờ là một kỹ năng, không phải tài năng.
Ai cũng có thể học được nó.
Tư duy thông minh cũng như đánh cờ.
Thậm chí dù có vẻ như Tư duy thông minh phải là một dạng tài năng gì đó, nó thực sự là một kỹ năng.
Hãy trở lại với James Dyson.
Làm thế nào ông ấy có thể nghĩ ra ý tưởng chiếc máy hút bụi như vậy?
Đầu tiên, ông ấy biết rất nhiều về cách thức máy móc hoạt động.
Ông biết rằng nguyên lý hoạt động của một chiếc máy hút bụi điển hình là hút bụi khỏi bề mặt bằng lực hút (và có lẽ có một bàn chải để làm tơi bụi), không khí và bụi bị hút vào cái túi, và bản thân cái túi hoạt động như một bộ lọc.
Khi càng nhiều bụi bị mắc vào trong túi, những cái lỗ trong bộ lọc bị lấp kín làm sức hút yếu đi, do đó máy hút bụi hoạt động kém hiệu quả hơn.
Cách điển hình để cải thiện một sản phẩm là cố gắng sửa từng bộ phận của nó để khiến nó hoạt động tốt hơn.
Ví dụ, ai đó có thể tìm cách khiến bụi không bị dồn lại trong túi để những cái lỗ luôn hở.
Thường thì các sản phẩm theo thời gian sẽ ngày càng phức tạp hơn khi những nhà thiết kế khác nhau cố gắng cải tiến các bộ phận của nó.
Dyson không làm như thế. Ông lên kế hoạch tìm ra một giải pháp hoàn toàn khác.
Phương pháp của ông là cố gắng cải thiện chức năng của máy hút bụi thông qua việc khám phá những cải tiến khả dĩ đến từ những sản phẩm không phải máy hút bụi.