Tải FREE sách Mọi Cái Tên – José Saramago PDF

Lời Mở Đầu

Mọi Cái Tên (Todos os Nomes), xuất bản lần đầu năm một nghìn chín trăm chín mươi bảy (1997), là một trong những tiểu thuyết triết lý sâu sắc và độc đáo nhất của đại văn hào Bồ Đào Nha José Saramago (1922-2010). Tác phẩm được viết chỉ một năm trước khi ông được trao tặng Giải Nobel Văn học năm một nghìn chín trăm chín mươi tám (1998) , và là minh chứng rõ ràng nhất cho phong cách viết dị thường, nặng nề nhưng đầy sức gợi và nhân văn của ông. Saramago, người từng cay đắng thở than rằng: “Lên sao Hỏa còn dễ hơn gõ được vào trái tim những người đồng thời…”, đã dùng cuốn sách này để gõ mạnh vào cánh cửa của triết học và tâm lý học về bản sắc.

Mọi Cái Tên được chính tác giả gọi là “câu chuyện giản dị nhất trong mọi chuyện” , vì nó kể về “Câu chuyện của một người đi tìm một người khác, vì cuộc sống chẳng có gì quan trọng hơn”. Câu chuyện đặt bối cảnh tại một Cơ Quan Lưu Trữ Trung Tâm bí ẩn, nơi lưu giữ hồ sơ cá nhân của “mọi người đã và sắp sinh ra trên đời này”. Qua hành trình khám phá và dấn thân của nhân vật chính Senhor José, Saramago không chỉ vẽ nên một bức tranh trào phúng về hệ thống quan liêu khô cứng mà còn đặt ra những câu hỏi triết học lớn về danh tính, sự vô danh, tình yêu, và ý nghĩa của sự tồn tại cá nhân trong một tập thể đông đúc, nơi mỗi người chỉ là một tấm thẻ trong vô số hai mươi bốn triệu tấm thẻ khác.

---

1. Tóm Tắt Nội Dung Chính Tiểu Thuyết “Mọi Cái Tên”

1.1. Bối Cảnh Kỳ Lạ: Cơ Quan Lưu Trữ và Senhor José

Cốt truyện diễn ra chủ yếu trong Cơ Quan Lưu Trữ Trung Tâm, một mê cung giấy tờ khổng lồ, nơi lưu trữ hồ sơ khai sinh và hồ sơ tử vong của tất cả công dân đất nước. Nơi đây là một biểu tượng tuyệt đối của sự quan liêu, vô cảm, và sự tĩnh lặng đến mức đáng sợ.

• Senhor José, Người Sao Chép Vô Danh: Nhân vật chính là Senhor José, một thư ký ngoài bốn mươi tuổi, làm công việc nhàm chán là sao chép hồ sơ tại cơ quan. Cuộc sống của anh hoàn toàn được định hình bởi sự nghiêm ngặt và trật tự của Cơ Quan Lưu Trữ. Anh sống một mình trong một căn nhà nhỏ nằm ngay sau Cơ Quan, nơi anh ta có thể đột nhập qua một khe hở bí mật. Ngoài tên gọi là José , anh còn có họ bên cha và họ bên mẹ như mọi người, nhưng trong công việc và cuộc sống, anh chỉ là một cá thể vô danh. Anh là người duy nhất không có hồ sơ cá nhân nào bị Cơ Quan Lưu Trữ bỏ sót.
• Sự Xao Động Đầu Tiên: Thói quen duy nhất phá vỡ sự nhàm chán của anh là việc thỉnh thoảng lén lút vào khu vực lưu trữ hồ sơ của những người nổi tiếng. Tuy nhiên, sự kiện làm thay đổi cuộc đời anh xảy ra khi anh vô tình lấy nhầm một tấm hồ sơ khai sinh của một người phụ nữ hoàn toàn vô danh nằm trong lô hồ sơ của những người nổi tiếng.
• Nguồn Gốc Của Sự Tò Mò: Thay vì trả lại hồ sơ ngay lập tức, Senhor José bị cuốn vào một thứ cảm xúc không rõ ràng, được miêu tả là “nỗi tò mò bệnh hoạn” , một thứ “thậm chí sẽ không lóe lên trong trí tưởng tượng của một kẻ có óc xét đoán và chừng mực”. Anh quyết định đi tìm người phụ nữ này.

1.2. Cuộc Phiêu Lưu Của Một Cái Tên

Cuộc tìm kiếm người phụ nữ vô danh của Senhor José không phải là một vụ điều tra trinh thám thông thường, mà là một cuộc hành trình siêu thực vào chiều sâu của văn hóa quan liêu và sự tồn tại cá nhân.

• Sợi Chỉ Ariadne: Senhor José sử dụng thông tin trên hồ sơ khai sinh để tìm kiếm hồ sơ tử vong của người phụ nữ. Anh bắt đầu quá trình truy tìm người phụ nữ bằng cách mạo hiểm vào các khu vực cấm của Cơ Quan Lưu Trữ, sử dụng các thủ thuật ranh mãnh để tránh sự giám sát của Vị Tổng Giám Đốc tàn nhẫn và các đồng nghiệp. Hành trình của anh được ví như Theseus đi vào mê cung Minotaur, với tấm hồ sơ như là “sợi chỉ Ariadne” (tính từ chú thích ở cuối sách) dẫn đường, giúp anh thoát khỏi sự ràng buộc của cuộc sống tẻ nhạt.
• Từ Hồ Sơ Khai Sinh đến Hồ Sơ Tử Vong: Anh tìm được hồ sơ tử vong của người phụ nữ, nhưng điều này chỉ làm tăng thêm sự ám ảnh của anh. Anh bắt đầu thu thập thêm thông tin về cuộc đời ngắn ngủi của cô: địa chỉ cư trú, các sự kiện quan trọng trong đời, và thậm chí là tên người bạn đời của cô. Mỗi mảnh giấy vụn, mỗi địa chỉ, mỗi lời khai nhỏ bé đều là một phần của bức tranh về một con người đã từng tồn tại.
• Mưa Phùn và Sự Thức Tỉnh: Trong một lần mạo hiểm ra ngoài để tìm kiếm dấu vết cô gái, Senhor José bị Tổng Giám Đốc phát hiện và bị một “cú đấm” mạnh mẽ vào bụng. Khi ra đến đường phố, anh nhận thấy “mưa phùn rất nhẹ đang rơi lên người anh”. Cú sốc vật lý này và cơn mưa nhẹ nhàng dường như đã đánh thức anh khỏi cuộc sống vô hồn trước đó.

1.3. Hành Trình Tìm Kiếm Người Phụ Nữ Đã Chết

Senhor José dần dần rời bỏ cuộc sống nhàm chán của một nhân viên sao chép để trở thành một thám tử không chuyên theo đuổi một bóng ma.

• Những Dấu Vết Lạnh Lùng: Anh tìm đến các địa chỉ cũ của người phụ nữ, gặp gỡ những người từng biết cô, từ những người hàng xóm đến giáo viên cũ. Mỗi cuộc gặp gỡ, dù chỉ cung cấp những chi tiết rời rạc, cũng giúp José ghép nối lại hình ảnh về một cô gái bình thường, có lẽ không hạnh phúc, nhưng đã dũng cảm sống theo cách riêng của mình.
• Định Mệnh và Sự Chấp Nhận: Cuối cùng, Senhor José tìm thấy ngôi mộ của người phụ nữ. “Tất cả con đường trên thế gian đã đóng lại đối với nàng, nàng đã đi phần con đường nàng phải đi và dừng lại nơi nàng muốn, hết chuyện”. Dấu chấm hết cho cuộc đời cô gái cũng là dấu mốc cho sự chuyển mình của José. Anh nhận ra rằng, dù cuộc đời người phụ nữ này kết thúc bằng cái chết và sự vô danh trong những tấm thẻ, ý chí sống và khát vọng cá nhân của cô vẫn còn in đậm.

1.4. Lời Giải Đáp Về Bản Sắc và Sự Tồn Tại

Câu chuyện kết thúc bằng một sự đảo ngược triết lý đầy bất ngờ và sâu sắc.

• Sự Sống Lại Của Tấm Thẻ: Vị Tổng Giám Đốc của Cơ Quan Lưu Trữ, người ban đầu tìm mọi cách để buộc José phải quay lại trật tự, cuối cùng lại bị cuốn vào chính cuộc tìm kiếm đó. Ông ta, trong một hành động đầy mâu thuẫn, đã tạo ra một hồ sơ giả cho Người Phụ Nữ Đã Chết bằng cách sử dụng chính hồ sơ của Senhor José.
• Trao Đổi Danh Tính: Bằng cách này, Senhor José đã biến mất khỏi hệ thống, trở nên vô danh trong những tấm thẻ của Cơ Quan Lưu Trữ, trong khi người phụ nữ đã chết lại có một hồ sơ sống, tiếp tục tồn tại một cách phi vật chất trong mê cung giấy tờ.
• Ý Nghĩa Của Cái Tên: Sự trao đổi danh tính này là lời giải đáp cuối cùng. Nó ngụ ý rằng “cái tên” và “hồ sơ” không phải là bản thân con người, mà chỉ là những ký hiệu hành chính. Giá trị thực sự của một con người nằm ở hành trình dấn thân, sự lựa chọn, và khát vọng kết nối – những thứ mà Senhor José đã tìm thấy khi anh quyết định phá bỏ luật lệ và đi tìm kiếm một người hoàn toàn xa lạ. José tìm thấy bản thân mình bằng cách mất đi cái tên của mình.

---

2. Phân Tích Các Chủ Đề Tư Tưởng Và Giá Trị Nghệ Thuật

2.1. Phê Phán Hệ Thống Quan Liêu và Sự Vô Cảm

Mọi Cái Tên là một bản cáo trạng trào phúng và mạnh mẽ chống lại chủ nghĩa quan liêu đã bóp nghẹt sự sống và nhân tính.

• Sự Thống Trị Của Giấy Tờ: Cơ Quan Lưu Trữ là biểu tượng cho một Nhà Nước kiểm soát tuyệt đối, nơi sự tồn tại của con người được giảm thiểu thành những mẩu giấy và con số. Sự tĩnh lặng đến “không cả tiếng mọt gặm rì rào” của Cơ Quan Lưu Trữ phản ánh sự vô hồn của một hệ thống đặt trật tự hành chính lên trên giá trị con người. Sự lạnh lẽo và vô cảm của Tổng Giám Đốc đại diện cho sự mất mát nhân tính của những kẻ nắm giữ quyền lực trong hệ thống này.
• Con Người Bị Thuộc Tính Hóa: Saramago cho thấy, trong một hệ thống như vậy, con người trở nên “vô danh” (như chính Senhor José), bị đồng nhất và chỉ có ý nghĩa qua chức năng của họ trong guồng máy. Sự nhàm chán của José, người chỉ biết sống theo quy tắc, là hình ảnh bi kịch của cá nhân bị hệ thống nuốt chửng. Hành trình phá vỡ luật lệ của José là một hành động nổi loạn nhân văn, đòi lại quyền làm người khỏi sự áp đặt của tấm thẻ và con dấu.

2.2. Chủ Đề Về Danh Tính và Sự Tồn Tại Cá Nhân

Chủ đề trung tâm của tác phẩm xoay quanh câu hỏi: “Điều gì tạo nên một con người?” Liệu đó là cái tên, hồ sơ, hay là những hành động và ký ức mà người đó để lại?

• Giá Trị Của Sự Vô Danh: Trớ trêu thay, chính việc Senhor José đi tìm một người phụ nữ “vô danh” lại là hành động làm nổi bật danh tính của chính anh. Cô gái ấy, với José, không phải là một tấm thẻ; cô là một câu chuyện, một khả năng, một động lực để anh thoát khỏi sự cầm tù của thói quen.
• Bản Sắc Qua Sự Lựa Chọn: Việc José cuối cùng mất đi hồ sơ (danh tính hành chính) nhưng lại tìm thấy mục đích sống (tìm kiếm người khác) cho thấy Saramago định nghĩa danh tính không phải qua dữ liệu mà qua sự dấn thân tự nguyện. Khi anh quyết định hành động dựa trên “nỗi tò mò bệnh hoạn” , anh đã thực sự tự định nghĩa mình là một con người “đáng sốt ruột” và “dũng cảm” vượt ra ngoài khuôn khổ.

2.3. Phong Cách Viết Dị Thường và Sức Nặng Của Ngôn Ngữ

Saramago nổi tiếng với phong cách viết độc đáo, là một phần không thể tách rời khỏi triết lý của cuốn sách.

• Cú Pháp Phức Tạp và Dấu Câu Đặc Trưng: Saramago hay sử dụng “các cú pháp đã được phức tạp hóa”, tạo nên những câu văn dài, liên miên, thiếu dấu chấm, và thường bỏ qua dấu ngoặc kép trong hội thoại. Điều này tạo ra một “dòng ý thức” liên tục, xóa nhòa ranh giới giữa lời tường thuật của tác giả, suy nghĩ của nhân vật và lời đối thoại. Độc giả “bắt buộc phải vượt qua được những cửa ải của thứ ngôn ngữ nặng nề” này.
• Tính Dí Dỏm và Sự Đủng Đỉnh: Mặc dù cú pháp nặng nề, câu văn của Saramago lại mang tính chất “đủng đỉnh, thường có nét lừng khừng, rất đáng sốt ruột, nhưng dí dỏm”. Sự dí dỏm này thường xuất phát từ giọng văn trào phúng, lạnh lùng khi mô tả những điều phi lý (như hoạt động của Cơ Quan Lưu Trữ), khiến người đọc vừa khó chịu vừa bị cuốn hút.
• Ngôn Ngữ Là Mê Cung: Phong cách này phục vụ cho chủ đề của tác phẩm: thế giới quan liêu là một mê cung giấy tờ, và ngôn ngữ của Saramago cũng là một mê cung từ ngữ mà độc giả phải dũng cảm vượt qua để tìm thấy ý nghĩa.

2.4. Tính “Giản Dị” Và Tầm Vóc Triết Lý

Saramago gọi đây là “câu chuyện giản dị nhất”, nhưng tính giản dị này nằm ở mục tiêu (tìm một người) chứ không phải ở nội dung triết lý.

• Tính Sử Thi Nội Tâm: Mặc dù câu chuyện chỉ xoay quanh một người thư ký nhỏ bé, nó lại có tầm vóc sử thi về mặt nội tâm. Cuộc chiến đấu của José chống lại sự vô danh của chính mình và của người phụ nữ đã chết là một cuộc chiến đấu đại diện cho toàn bộ nhân loại chống lại sự lãng quên.
• Ý Nghĩa Của Tình Yêu: Dù không có cảnh tình cảm lãng mạn rõ ràng, toàn bộ hành trình là một cử chỉ tình yêu thuần khiết: khao khát kết nối với một “linh hồn nghiện ngập” và bảo vệ ký ức về sự tồn tại của cô. Tình yêu, ở đây, được hiểu là sự tôn trọng tuyệt đối đối với sự tồn tại của người khác, bất kể họ là ai hay đã chết hay chưa.

---

3. Cảm Nhận Sâu Sắc Về Tầm Vóc Của “Mọi Cái Tên”

3.1. Nỗi Cô Đơn Của Con Người Hiện Đại Và Khát Vọng Kết Nối

Mọi Cái Tên chạm đến nỗi sợ hãi sâu thẳm nhất của con người hiện đại: sợ trở nên vô nghĩa và cô đơn tuyệt đối.

• Sự Cô Lập Của Senhor José: Trước khi bắt đầu cuộc tìm kiếm, Senhor José sống một cuộc đời vô cùng cô độc, chỉ bầu bạn với những tấm thẻ và quy tắc. Anh ta là hình ảnh thu nhỏ của con người bị xã hội hóa đến mức mất đi cá tính và khả năng kết nối cảm xúc.
• Hành Vi Kháng Cự: Hành động tìm kiếm người phụ nữ đã chết là một hành vi kháng cự chống lại sự cô lập đó. José không tìm kiếm một người yêu, mà tìm kiếm một tấm gương phản chiếu ý nghĩa của chính cuộc đời anh ta. Anh tìm thấy sự sống và mục đích trong việc tôn vinh cuộc đời của một người mà thế giới đã lãng quên.
• Tính Nhân Văn Của Sự Tò Mò: Tác phẩm là một lời ca ngợi cho tính nhân văn của sự tò mò – không phải tò mò tin đồn, mà là tò mò về sự tồn tại của người khác. Chính “nỗi tò mò bệnh hoạn” đó đã buộc José phải sống, phải hành động, và cuối cùng, phải tự định hình lại bản thân.

3.2. Sự Đánh Đổi Giữa Trật Tự Và Tự Do

Saramago đặt ra câu hỏi về cái giá của trật tự. Cơ Quan Lưu Trữ mang lại trật tự hoàn hảo (mọi cái tên đều được ghi lại) nhưng lại dẫn đến sự bóp nghẹt tự do và tính cá nhân.

• Sự Thỏa Hiệp Với Bất Thường: Sự thay đổi trong cách nhìn nhận của Vị Tổng Giám Đốc, người cuối cùng lại tham gia vào việc vi phạm luật lệ bằng cách tạo ra hồ sơ giả, là một chi tiết then chốt. Nó cho thấy ngay cả những người bảo vệ trật tự tuyệt đối cũng phải thỏa hiệp với sự bất thường và khát vọng cá nhân khi đối diện với nó một cách trực tiếp và sâu sắc.
• Tầm Quan Trọng Của Việc “Mất Dấu”: Việc José chấp nhận mất đi danh tính chính thức của mình để kết thúc cuộc tìm kiếm là một sự đánh đổi triết học: Tự do đích thực nằm ở khả năng thoát khỏi sự kiểm soát của hệ thống, ngay cả khi điều đó đồng nghĩa với việc trở thành một “bóng ma” trong hồ sơ. Anh trở nên sống động hơn khi anh vô danh hơn.

3.3. Nghệ Thuật Kể Chuyện Hiện Đại Và Siêu Thực

Mọi Cái Tên được xây dựng trên nền tảng của chủ nghĩa hiện thực huyền ảo (Magical Realism) và siêu thực (Surrealism), một đặc trưng nổi bật của Saramago (tương tự như Mù Lòa hay Chiếc Bè Đá ).

• Bối Cảnh Phi Thời Gian: Cơ Quan Lưu Trữ không phải là một nơi có thật mà là một phép ẩn dụ khổng lồ cho văn hóa quan liêu toàn trị. Việc Saramago không đặt tên địa danh rõ ràng (chỉ là “một nước nhỏ” ) làm tăng tính phổ quát và siêu thực của câu chuyện.
• Tính Ám Ảnh Của Chi Tiết: Saramago sử dụng các chi tiết nhỏ (như tấm thẻ, cây viết, tấm chăn quấn quanh vai José ) để tạo ra sự ám ảnh và kết nối cảm xúc giữa nhân vật với thế giới giấy tờ của anh ta. Mọi thứ đều được mô tả bằng một giọng văn khách quan nhưng lại chất chứa sự hài hước đen tối và triết lý sâu xa.

3.4. Di Sản Tinh Thần Của José Saramago

Tác phẩm này là một phần quan trọng trong “di sản tinh thần đích thực của nhà văn” Saramago, người luôn nhất quán phê phán mô hình hiện đại của xã hội tư bản chủ nghĩa ở phương Tây.

• Tầm Nhìn Nhân Văn: Saramago dùng tiểu thuyết của mình làm “phương tiện để bày tỏ một hay một vài ý tưởng” về nhân loại. Mọi Cái Tên là lời cảnh tỉnh về một thế giới nơi thông tin cá nhân (hồ sơ, dữ liệu) đang dần thay thế bản chất con người.
• Vai Trò Của Văn Học: Saramago đã chứng minh rằng văn học không chỉ là giải trí mà còn là một hành động chính trị và triết học. Ông đã khiến người đọc phải “suy ngẫm” về vai trò của bản thân trong xã hội. Tác phẩm này là một lời kêu gọi đánh thức ý thức cá nhân và trân trọng giá trị của sự kết nối con người.

Kết Luận

Mọi Cái Tên là một kiệt tác triết lý của José Saramago, một thiên sử thi về cuộc đời bị thu hẹp và khát vọng tìm kiếm sự mở rộng của tâm hồn. Qua hành trình lén lút và đầy rủi ro của Senhor José, Saramago đã đưa người đọc vào một mê cung quan liêu lạnh lùng để rồi khám phá ra rằng sợi chỉ dẫn đường không phải là logic hay quy tắc, mà là lòng nhân ái và ý chí dấn thân của một cá nhân vô danh.

Tác phẩm nhắc nhở chúng ta rằng, trong một thế giới mà mỗi người chỉ là một mẩu dữ liệu trong vô số hai mươi bốn triệu mẩu dữ liệu khác, ý nghĩa của sự sống không nằm ở việc hồ sơ của bạn được lưu trữ hoàn hảo đến mức nào, mà ở hành động bạn thực hiện để cảm thấy kết nối và sống động. Sự chiến thắng của José không phải là việc anh tìm thấy người phụ nữ, mà là việc anh thay đổi cuộc đời mình để trở thành một người khác, một người không còn bị giam hãm bởi cái tên và tấm thẻ nữa. Tác phẩm này mãi mãi là một lời ca ngợi cho sức mạnh bí ẩn của tình yêu thương và sự tò mò có thể đánh thức một tâm hồn khỏi giấc ngủ sâu của sự vô danh.