**Lời giới thiệu** Vào năm 1975, Bob Eubanks dẫn một chương trình truyền thực tế có tuổi thọ ngắn ngủi mang tên The Diamond Head Game (tạm dịch: Trò chơi Đỉnh Kim cương). Chương trình được ghi lại tại Hawaii và có một vòng chơi đặc biệt, được gọi là “The Money Volcano” (tạm dịch: “Núi lửa Tiền”). Người chơi nhốt vào một lồng kính mà sau đó sẽ biến thành chiếc ống gió chứa đầy tiền bay. Những tờ tiền cuốn vèo vèo, lượn vòng vòng, bay phân phật từ phía trong khi người chơi cuống nháy nhót, cốt sao vơ được càng nhiều tiền càng tốt trước khi thời gian chơi kết thúc. Khi ở trong “Núi lửa Tiền”, họ biến thành những kẻ loạn trí hoản toàn, hết đến chóp, rồi vỗ, rồi năm, xoay xòa giữa cơn lốc tiền mặt. Quả là một trò giải trí tuyệt vời. Trong suốt 15 giây, ta cảm nhận được một điều thật rõ ràng, rằng trên đời chẳng còn gì quan trọng hơn tiền. Xét trong chừng mực nào đó, tất cả chúng ta đều đang ở bên trong “Núi lửa Tiền”. Chúng ta đang chơi trò đó theo một cách ít căng thẳng và lộ liễu hơn, nhưng ta đã chơi, và bị chơi, suốt nhiều năm trời, theo vô vàn cách thức khác nhau. Hầu như tất cả chúng ta thường xuyên nghĩ đến tiền: ta có bao nhiêu, ta cần bao nhiêu, làm sao để kiếm thêm, làm sao để giữ những gì ta đang có, và hàng xóm, bạn bè, đồng nghiệp của ta đang kiếm, tiêu, tiết kiệm được bao nhiêu. Những món hàng xa xỉ, các hóa đơn, những cơ hội, tự do, áp lực: Tiền chạm đến mọi ngóc ngách của cuộc sống hiện đại, từ ngân sách gia đình đến chính trị quốc gia, từ danh sách mua sắm đến tài khoản tiết kiệm. Và mỗi ngày trôi qua lại mang tới thêm nhiều thứ khiến ta đau đầu nhức óc, bởi thế giới tài chính phát triển hơn; bởi những khoản vay, vay thế chấp, và bảo hiểm xuất hiện với nhiều thức phức tạp hơn; và bởi chúng ta sống lâu hơn, có kỹ hưu trí dài hơn, do đó phải đối mặt với những công nghệ tài chính mới, những lựa chọn tài chính tinh vi hơn, cùng những thách thức tài chính lớn hơn. Nghĩ về tiền chẳng có gì sai quấy nếu bằng việc trăn trở về nó, ta có thể đưa ra những quyết định sáng suốt hơn. Song đời chăng phải là mơ. Sự thật là, đưa ra những quyết định sai lầm về tiền bạc chính là một thứ dẫu hiểu nhân nhẫn tinh thần. Chúng ta cực kỳ xuất sắc ở khoản phá hoại đời sống tài chính của mình. Xin chúc mừng, con người. Chúng ta đúng là số một. Thử nghiên ngẫm những câu hỏi sau: * Chuyện ta dùng thẻ tín dụng hay tiền mặt có quan trọng gì? Dùng hình thức nào ta cũng chỉ trả một khoản tiền như nhau thôi, đúng không? Thực ra, các nghiên cứu chỉ ra rằng ta sẽ sắn sàng tiêu nhiều tiền hơn khi dùng thẻ tín dụng. Với thẻ tín dụng, ta mua sắm khoản lớn hơn, típ hào phóng hơn. Ta cũng thường đánh giá thấp hoặc quên mất số tiền mình đã tiêu khi – đoản xem – sử dụng phương thức thanh toán phổ biến nhất: thẻ tín dụng. * Ai là người “dòng dõng bắt gạo” hơn, một thợ sửa khóa mở được cửa sau hai phút và đòi 100 đô-la tiền công hay người làm mất một tiếng và cũng lấy 100 đô-la? Hầu hết mọi người đều cho rằng anh thợ sửa khóa lâu dài thuê hơn, vì anh ta đã đô nhiều công sức hơn, chi phí tinh trên giờ cũng rẻ hơn. Nhưng nếu anh thợ sửa khóa lâu dài phải tốn với vài lần và làm hỏng cả đồng vọng cụ rồi mới thành công thì sao? Và đòi tới 120 đô-la? Đáng ngạc nhiên là đa phần mọi người vẫn nghĩ anh thợ này mang lại giá trị cao hơn anh chàng nhanh nhẹn, dù tất cả những gì anh ta làm chỉ là phí hoài một giờ đồng hồ của bạn bằng sự kém cỏi của mình. * Ta có sử dụng thời gian một cách thông minh không? Hay ta dành nhiều thời gian để lái xe lồng vòng và tìm một trăm giống giúp ta tiết kiệm vài xu hơn là tìm một khoản vay thế chấp rẻ hơn? Nghĩ về tiền bạc chẳng những không cải thiện khả năng ra quyết định tài chính, mà đôi khi chỉ riêng hành động quản lý là nghĩ về tiền bạc thực ra đã thay đổi chúng ta theo cách vô cùng thẩm sâu và phiền toái. Tiền là nguyên nhân số một của các vụ ly hôn và là thủ phạm hàng đầu gây căng thẳng đối với người Mỹ. Năng lực xử lý vấn đề về thuốc mọi lĩnh vực của con người giảm sút rõ rệt khi đâu óc họ còn lẫn cấn những vấn đề về tiền bạc. 4 Mọi loại nghiện cứu cho thấy những người giàu, nhất là những người được nhắc đến là mình giàu, thường hành xử vô đạo đức hơn người bình thường, trong khi nghiện cứu khác phát hiện ra rằng chỉ nhìn thấy hình ảnh tiền cũng khiến con người có xu hướng trộm cắp nơi công sở, thuê một đồng nghiệp ám muội, hoặc dối trá để kiếm thêm lời.6. Quả thực, nghĩ về tiền làm ta rối trí theo đúng nghĩa đen. Xét tầm quan trọng của tiền – với cuộc sống của chính ta, với nền kinh tế, với xã hội – và xét trên những thách thức mà ta gặp phải khi nghĩ về tiền một cách lý trí, ta có thể làm gì để làm sắc bén tư duy của mình? Câu trả lời cần được lựa chọn là “giáo dục tài chính”, hay một thuật ngữ phức tạp hơn là “trang bị kiến thức tài chính”. Thật không may, những bài học trang bị kiến thức tài chính, ví như làm sao để mua một chiếc xe và tìm một khoản vay thế chấp, nhanh chóng lãng quên, và hầu như chẳng mang lại tác động dài hạn nào đối với cách hành xử của chúng ta. Vì vậy, cuốn sách này sẽ không “trang bị kiến thức tài chính” cho chúng ta hoặc phải làm gì tiền của mình lần ta mớ ví. Thay vào đó, chúng tôi sẽ cố xé một số sai lầm phổ biến nhất ta mắc phải liền
**Đừng đánh cược vào nó** George Jones* đang cần “xả van” chút đình. Công việc thì căng thẳng, hơn trẻ không ngừng chảnh chọe nhau, tiền của lại eo hẹp. Vì vậy nhân chuyển du lịch cùng công ty tới Las Vegas, anh tìm đến một sòng bạc. Anh đỗ xe, miễn phí, ngoài bãi đậu năm phía cuối một con đường xây bằng kính phí công được giữ gin tốt đẳng ngạc nhiên và bước đi vô định, đầu cúi gầm, dấn thân vào thế giới hoàn toàn khác lạ của sòng bài. Những thanh âm đánh thức anh khỏi cơn mơ màng: ca nhạc của thập kỷ 80 cùng tiếng máy tính tiền lẫn tiếng xèng xùng xoeng và những tràng đình đình của hàng nghìn máy đánh bạc. Anh tự hỏi mình đã ở trong sòng bài này bao lâu. Xung quanh chẳng có chiếc đồng hồ nào, nhưng cứ nhìn ông già bà cả đang cộng lưng trước các máy đánh bạc, để thưởng một đời người đã trôi qua. Có lẽ mới năm phút. Anh mới bước qua cửa chữ dầu. Song, ngẫm lại thì, anh chẳng thể thấy lối vào hay lối ra… hay bất cứ cửa lớn hoặc cửa sổ hoặc hành lang lối thoát nào cả. Chỉ có ánh đèn chói mắt, những cỗ năng phục vụ cốc-tai ăn mặc thiếu vải, biểu tượng đỏ đỏ la, và những con người hoặc đang ngất ngây hoặc đang đau khổ… nhưng không bao giờ ở trạng thái nào giữa hai thái cực đó cả. Chú thích: * Không phải là chàng ca sĩ, mà là một nhân vật chúng tôi bja ra. Vì mục đích của chúng tôi, ta hãy giả định là anh ta không thể hát hò gì cả. Thậm Tạ karaoke cũng không. (TG) Máy đánh bạc ư? Sao lại không nhỉ? Cú quay đầu tiên của anh sựyết trúng một số điểm lớn. Thế là anh dành 15 phút tiếp theo dốc tiền cho chiếc máy. Anh chẳng thắng đồng nào, nhưng cũng suy trúng vài lần nữa. Khi vì đã cạn sạch mấy đồng mệnh giá nhỏ vớ vẩn, George rút 200 đô- la ở máy ATM – không máy may lẫn cẩn về 3,5 đô-la tiền phí bởi anh sẽ bù đắp nó bằng chiến thắng đầu tiên của mình – và ngồi xuống một bàn xi dách. Để đổi lấy 10 tờ 20 đô-la mới cững, hồ ly đưa cho anh một đồng phỉnh nhựa màu đỏ. Trên mặt phỉnh có hình sòng bài, điểm thêm ít hình lông chim, một mũi tên và một tuýp lều. Mỗi phỉnh có mệnh giá 5 đô-la, nhưng cảm giác giống tiền tỉ nào đó. Giống đồ chơi hơn. George mẫn mẻ chúng trên tay, chọi chúng xuống mặt bàn, rồi ngắm chúng phỉnh của những người chơi khác lức lư, và gương mặt nham kham nhìn cho phỉnh đỏ màu sắc của hồ ly. George xin cô nàng hồ ly “nhẹ tay” với mình. “Cưng