“40 năm trước, chỉ số ít người nói về tầm quan trọng của quản trị và tất cả đều bị cho là diễn trò”, Peter Drucker phát biểu vào mùa xuân năm 2005 trước các khán thính giả đang tập trung đề tôn vinh giải thưởng McKinsey dành cho ông, giải thưởng được trao cho các tác giả có bài báo hay nhất trong năm đăng trên tờ Harvard Business Review. Đây là lần thứ bảy ông nhận được vinh dự này, lần này với bài báo “Điều gì làm nên một nhà quản trị hiệu quả”. Chưa ai từng giành được nhiều giải McKinsey đến thế. Ông có nói quá đôi chút, nhưng 40 năm hay 50 năm không thành vấn đề, vì phát biểu này hoàn toàn đúng đắn.
Nửa thế kỷ trước, quản trị hầu như chỉ được hiểu như một khái niệm và thực tế không được xem là một khoa học chính thức. Từ “quản trị sự xuất” xuất hiện đầy trong quyển sách kinh điển The Organization Man của William H. Whyte năm 1956, nhưng hầu hết đều dùng dưới dạng tính từ như trong cách dùng “nhà quản trị cấp trung” (“the average management man”), “chính sách quản trị” (“management policy”) hay dạng danh từ chung đồng nghĩa với từ “các ông chủ” (“the management said”). Từ này hầu như chưa chuyển tải được ý nghĩa của một ngành chuyên môn hay khái niệm trọn vẹn. Quản trị được hiểu như ngày nay chính là nhờ công lao to lớn của Peter Drucker. Phản ứng góp quan trọng của tờ Harvard Business Review – đề cao việc thực hành quản trị và tăng cường sức ảnh hưởng của nó với đối với thế giới đang biến động – có lẽ đã không thể được nếu không có những nghiên cứu của ông. Không ai có công hiến lớn hơn, hơn ông trong sự mang này. Hơn nữa thế kỷ qua, ông đã dành cho Harvard Business Review những ý tưởng lớn nhất với tổng cộng 38 bài báo, trong đó có 15 bài tiêu biểu nhất được tập hợp trong cuốn sách này.
Chúng ta sẽ trở lại với giá trị mang tính lịch sử mà các công trình nghiên cứu của Peter Drucker mang lại, nhưng trước hết tôi muốn bàn về tầm quan trọng của chúng. Drucker không chỉ khai phá những chân trời mới của lĩnh vực trị thức: ươm mầm cho những ý tưởng cốt lõi về quản trị để ngay chúng ta được hưởng thành quả mà chúng mang lại. Mỗi năm, các nhà quản lý lại khám phá ra những tương đồng đồng và chính xác đến kinh ngạc trong bài báo và những cuốn sách ông đã viết ngay cả trước khi họ, thậm chí là cha mẹ họ, ra đời. “Không có gì vô ích hơn việc có thực hiện hiệu quả những điều lẽ ra chẳng nên làm”. Câu nói được viết năm 1963 – cách đây cả hai thế hệ – nhưng những gì đoan chắc rằng, chỉ một vài ngày trước đây thôi, ở đâu đó trên thế giới này có một nhà quản lý trẻ đã dùng viết dạ quang để đánh dấu nó. Tại sao lại như vậy? Thách thức Drucker có điều gì đặc biệt mà lại thu hút giới quản trị đến thế? Tại sao ông có thể nắm bắt vấn đề chính xác hơn bất kỳ ai khác? Tại sao những công trình nghiên cứu vấn đề cốt lõi cho đến ngày nay? Tại sao ông lại có được tầm nhìn sáng suốt đến thế?
Ví dụ, ý tưởng dành cho các nhà quản lý ý công nghệ mà ông truyền lại cho họ khi ông đã ở vào tuổi 95, ngay trước khi ông mất (2005)? Điều tiên đoán giá nhận thấy ở ông là khả năng tìm được những câu hay cụm từ có thể gói gọn được một vấn đề vấn họp mô tả một cách hoàn hảo mà các nhà quản lý nên làm: “Tôi chưa bao giờ gặp một nhà quản lý nào làm việc hiệu quả khi giải quyết hai hai việc cùng lúc”. “Thách thức lớn nhất mà những nhà quản lý tại các nước phát triển đang gặp phải là làm sao nâng cao hiệu quả nguồn nhân lực và tri thức”.
Những phát biểu của Drucker xuất sắc đến mức người ta đã làm hắn một tuyển tập gồm 366 trích đoạn để mỗi ngày nhà quản lý có thể thường thức từng “nguồn” tri thức của ông bà tài năng phú của mình. Tuy nhiên, tài năng đặc biệt đó không thể giải thích cho sự bền vững của các công trình nghiên cứu to lớn mà Drucker đã thực hiện. Trên trang Amazon.com, người ta đã tạo ra một danh sách gọi là “những kiệt tác của Peter Drucker” với 25 đầu sách tên ông. Bậc thầy về quản trị này đã thể hiện trên các tác phẩm phẩm của đời của ông bà tài năng phú của mình.
Tài năng thứ hai của ông là khả năng thấy tổ chức như một tổng thể. Drucker không chỉ nhìn nhận vấn đề chi tiết và sắc bén hơn người khác – vốn giúp ông đưa ra những câu hỏi chính xác – mà ông còn có khả năng nhìn nhận vấn đề một cách bao quát. Lấy ví dụ về bài báo “Học thuyết kinh doanh”, một nghiên cứu về những vấn đề làm điều đứng cả IBM và General Motors (GM) ở thời điểm bài báo ra đời vào năm 1994 và vẫn còn ám ảnh GM cho đến bây giờ. Khi đó, các tờ báo về kinh doanh đầy những câu chuyện về hai để chúng hùng mạnh tưởng chừng bất khả chiến bại này. Các tác giả thường đào sâu, cố gắng tìm ra gốc rễ của vấn đề hay cố gắng khắc phục những thiếu sót. Họ thường ám chỉ rằng xét về bản chất chỉ có một vấn đề – đó có thể là sự yếu kém trong năng lực lãnh đạo hay sự tham lam của hiệp hội hoặc các chính sách dành sự tập trung chủ yếu vào tài chính mà ít chú trọng đến sáng tạo và năng suất. Hầu hết chúng ta đều làm vậy khi phân tích một vấn đề.
Chúng ta tìm kiếm các vấn đề đơn lẻ, như Androcles trong “Androcles and the Lion”, người rút cái dằm bé tẹo nhưng là nguyên nhân gây đau đớn cho chú sư tử. Tuy nhiên, Drucker cũng phân tích đến từng chi tiết nhỏ của vấn đề với một sự chính xác cao độ. Ông đã chỉ ra rằng, mọi “triệu chứng” ở IBM và GM là những dấu hiệu cho thấy học thuyết và giả định mà họ dùng làm nền tảng để vận hành bộ máy thành công trong nhiều năm qua không còn áp dụng được nữa – vấn đề này gây tác động lên tổ chức một cách tổng thể, chứ không phải là vấn đề phát sinh ở một bộ phận và lây lan sang các bộ phận khác. Tầm nhìn rộng là lý do tại sao bài viết của Drucker vẫn giữ được tính thực tiễn – không chỉ đối với GM, mà đối với mọi nhà quản trị ngày nay – trong khi rất nhiều bài báo của các nhà phân tích khác thời đó trở nên tụt lựu của quá khứ.