Lời Lời mở
Trong phần cuối bài Tựa của dịch giả Nguyễn Hiến Lê có đoạn: “Nếu đời người quá là bể thảm thì cuốn sách này chính là là ngọn gió thân đưa thuyền ta tới cõi Nhát bàn, một cõi Nhát bàn ở ngay tràn thế.” Chúng tôi trân trọng tặng nó cho hết thấy những bạn đương bị con sâu ưu tư làm cho khổ sở trân trọc canh khuya, tan nát cõi lòng. Ngay từ những chương đầu, bạn sẽ thấy tư tưởng sầu thẳm của bạn tiêu tan như sương mù gặp nắng xuân và bạn sẽ mỉm cười nhận rằng đời quá đáng sống. Kia, đồ đạc Byrd đã nói: “Chúng ta không có độc trên thế giới này đâu, có cả vũ trụ tri như mặt trăng, mặt trời, cũng cứ đều đều, đúng ngày, đúng giờ lại chiếu sáng chúng ta, lại cho ta cảnh rực rỡ của bình minh hoặc cảnh êm đềm của đêm lặng”. Bài Tựa này, cụ Nguyễn Hiến Lê viết từ năm 1951, lúc cụ dạy học ở Long Xuyên. Vừa thế kỷ sau, trong bản in năm 2001 của NXB Văn hóa (tạm gọi là bản 2001), và đoạn trích ở trên được in ở bìa sau. Nhắc lại việc “dịch Dale Carnegie và viết sách học làm người”, cụ Nguyễn Hiến Lê viết trong Hồi ký như sau: “Để học tiếng Anh, tôi tập dịch sách tiếng Anh ra tiếng Việt cũng như trước kia để học bạch thoại, tôi dịch Hồ Thích. Thật may mắn, ông P. Hiếu giới thiệu cho tôi hai cuốn How to win friends and influence people và How to stop worrying¹ đều của Dale Carnegie và kiếm cho tôi được cả nguyên bản tiếng Mỹ với bản dịch ra tiếng Pháp. Hai cuốn đó cực kì hấp dẫn, tôi say mê đọc, biết được một lối viết mới, một lối dạy học mới, toàn bằng thuật kể truyện.
Mỗi chương dài 10 tới 20 trang chi đưa ra một chân lý hay một lời khuyên; và để người đọc tin chân lí, lời khuyên đó, Carnegie kể cả chục câu chuyện có thực, do ông nghe thấy, hoặc đọc được trong sách báo, nhiều khi là kinh nghiệm của bản thân của ông nữa, kể bằng một giọng rất có duyên, cho nên đọc thích hơn tiểu thuyết, mà lại dễ nhớ. Tiếng Anh của tôi hồi đó còn non lắm – thực sự thì chỉ kể như mới học được sáu tháng – nên nhiều chỗ tôi phải dựa vào bản dịch tiếng Pháp. Và dịch cuốn How to win friends xong, tôi đưa ông Hiếu coi lại, sửa chữa. Do đó mà chúng tôi kí tên chung với nhau.² Tôi đặt nhan đề là Đặc nhân tâm. Chủ trương của tôi là dịch sách “Học làm người” như hai cuốn đó thì chỉ nên dịch thoát, có thể cắt bớt, tóm tắt, sửa đổi một chút cho thích hợp với người mình miễn là không phản ý tác giả; nhờ vậy mà bản dịch của chúng tôi rất lưu loát, không có “dấu vết dịch”, độc giả rất thích. (…) Quy tắc đắc nhân tâm gồm trong câu “kĩ sở bất dục vật thí ư nhân”, mà tất cả triết gia thời thượng cổ tử Thích Ca, Khổng Tử, Ki Tô… đều đã dạy nhân loại, nhưng trình bày như Dale Carnegie thì hơi có tính cách cá lợi, và tôi nghĩ trong đời dù có một đôi khi chúng ta cần phải tô thái độ một cách cương quyết chứ không thể lúc nào cũng giữ nụ cười trên môi được. Cho nên tôi thích cuốn How to stop worring mà chúng tôi dịch là Quãng gánh lo đi hơn.
Đúng như Đoàn Như Khuê nói: “…Thuyền ai ngược gió ai xuôi gió, Coi lại cũng trong bể thẳm thôi. Dù sang hèn, giàu nghèo, ai cũng có ưu tư, phiền muộn; chỉ hạng đạt quan, triết nhân, quân tử mới “thân đặng đàng” (thân nhiên, vui vẻ) được, như Khổng Tử nói (Luận ngữ – Thuật 2. – 36). Nhưng làm sao có thể thân nhiên, vui vẻ thì Khổng Tử không chỉ cho ta biết. Carnegie bỏ ra bẩy năm nghiên cứu hết các triết gia cổ kim, đông tây, đọc hàng trăm trăm tiểu sử, phỏng vấn hàng trăm đồng bào của ông để viết cuốn Quãng gánh lo đi. Tôi bắt đầu đau đớn từ khi thi pháp Cựu pháp bản liền thanh xuống miền Tận Thạnh (1946), năm sau qua Long Xuyên, để quên tình cảnh nước và nhà tôi phải trốn vào trong sách vở, nhưng viết và đọc suốt ngày thì bệnh bao tử lại nặng thêm, mà bác sĩ không biết, cứ cho là gan yếu, uống thuốc Tây, thuốc Bác, thuốc Nam đều không hết. Rồi khi đọc cuốn Quãng gánh lo đi, tôi thấy hết ưu tư, nhẹ hẳn người. Suốt thời gian dịch và trong năm sáu tháng sau nữa, tôi có cảm giác “đặng đặng” đó.
Vì vậy mà tôi rất mạng ơn tác giả, viết một bài Tựa tôi lấy đắc ý để giới thiệu với độc giả, và cuối bài, đề: “Long Xuyên, một ngày đẹp trong 365 ngày đẹp năm 1951” Nhiều độc giả đồng ý với tôi là cuốn sách hay.Đặc nhân tâm, và ngay từ chương đầu đã rút được một phần nổi lo rồi, cho nên chép nhanh đề chương đó “Đặc nhất quả nhất” để trước mắt, trên bản viết. Mới đây, một độc giả, bác sĩ, bảo tôi đòi học, đọc xong chương đó, thì đổi chữkí, không kỉ tên thật nữa mà kỉ là “Today (Hôm nay). Tôi còn giữ một bản của chữ kí đó của ông ta”.