**1. CHIẾC MẶT NẠ GIẢ TẠO**
Nhiều người đều học cách tỏ vẻ bề ngoài để khiến bản thân được yêu thích. Một người mẹ không chỉ dạy con kèm soát nhu cầu và ham muốn – đặc biệt là những khía cạnh bạo lực, bốc đồng – mà còn dạy con nghi cho người khác, cân nhắc đến những điều cấm kỵ của họ. Họ cũng dạy con rằng: Mong muốn không thể nào đáp ứng ngay lập tức và trọn vẹn, trẻ con phải học cách chấp nhận sự thật này và không được phàn nàn. Đối với Freud, “cái tôi” được hình thành từ sự th ố i th ậ p giữa những thôi thúc của bản thân và nhu cầu của cuộc sống cộng đồng, đó chính là g ắ nh nặng mà xã hội vẫn mình đặt lên mỗi người. Mỗi vai trò xã hội và địa vị tương ứng đều có những yêu cầu riêng. Con người phải triển một số đặc điểm và k ĩ n ắ n g khác đặc điểm khác – giống như một chiếc mặt nạ. Ngay cả trong những mối quan hệ thân thiết nhất như cha mẹ, con cái, vợ chồng, bạn bè, thậm chí là người yêu, cũng phải hành xử xã cần thận theo những quy tắc nhất định.
Trong những mối quan hệ này, những lỗi lầm vô ý thức xảy ra, và người bị tổn thương chỉ có thể tự kiềm chế, không được trả thù hay tấn công. Nguyên tắc “ăn miếng trả miếng” chỉ áp dụng cho kẻ thù, còn những người yêu nhau phải học cách chân thành tha thứ. Tuy nhiên, phần lớn mọi người không thực sự tiếp thu và đồng hóa những hành vi học được này thành một phần nhân cách của mình. Chúng chỉ là lớp vỏ bọc, một chiếc mặt nạ che giấu bản năng, một bộ giáp bảo vệ và che đậy những hành vi khác biệt; đôi khi chiếc mặt nạ này n ẩ m thậm chí còn thể hiện một cách hoàn toàn trái ngược với bản chất thật. Người ngh ộ đ ẩ ng dùng vỏ bọc ph ố ng để che giấu sự ngh ộ kh ẩ , kết quả lại dẫn đến l ẩ n phi ề – dễ hút sự chú ý và nhận được sự tán thưởng của người khác, họ trở nên quá mặc mặc cho những người khác.
Tương tự, người giàu dùng chiếc mặt nạ tiết kiệm, thần trọng và khôn ngoan để che giấu bản chất thật của mình; nhưng sự tiết kiệm thực sự không phải là bản thân mà người khác. Khi chỉ lo lắng cho tương lai và ngh ộ theo những lời khuyên của mọi người, chỉ làm mọi người m ộ theo mà không biết họ đang đi đâu. Thật vậy, mà lúc tôi đang sử dụng một ứng dụng theo dõi lộ trình của iPhone. Tôi rút điện thoại ra và hy vọng là có sóng. May quá! Những năm vạch. Lộ trình đã được vệ lại trên bản đồ nên tôi có thể thấy được nơi tôi xuất phát và mọi chỗ tôi đã r ề trên suốt quãng đường đi – kể cả chỗ r ề nhầm. Chỉ chưa đầy 10 phút sau, tôi đã trở về được con đường đúng của mình. Trớ trêu thay, sự định tĩnh cực – về việc trở nên tốt hơn, thượng đẳng hơn – chỉ nhằm nhắc nhở lại với chúng ta về những điều mà chúng ta không phải là, về những thứ mà chúng ta còn thiếu, và về những điều chúng ta lẽ ra phải trở thành nhưng hoàn toàn thất bại.
Sau hết, không một con người thực sự hạnh phúc nào lại cảm thấy cần thiết phải đứng trước gương và làm nhầm rằng mình hạnh phúc. Hạnh phúc chỉ đơn giản là hạnh phúc thôi. Ở Texas có một câu thành ngữ rằng: “Con chó nhỏ nhất thường sủa to nhất” (tương tự với câu “thùng rỗng kêu to”). Một người đàn ông tự tin không cảm thấy cần phải chứng minh rằng anh ta tự tin. Một người phụ nữ giàu có không cảm thấy cần thiết phải chứng tỏ rằng mình giàu có với ai cả. Dù cho bạn có thể này hay thế kia đi nữa. Và nếu như bạn mơ tưởng về một thứ gì đó suốt, thì bạn đang cũng cố cho tiềm thức lập đi lập lại về thực tế rằng: bạn không phải như vậy.
**2. LÒNG THAM**
Một số người luôn cảm thấy mình mắc nợ người khác; những người khác lại luôn cảm thấy người khác mắc nợ mình. Người thứ nhất, mặc dù rất hào phóng, rất n ỗ lực, luôn cố gắng làm nhiều nhất có thể, nhưng trong lòng vẫn luôn có một câu hỏi, một cảm giác bất an, cho rằng mình vẫn chưa làm đủ. Họ nghi cho người khác, coi vấn đề của người khác là vấn đề của mình, hiểu mong muốn, yêu cầu và tình cảm của bản thân vào vấn đề đó, và tránh những giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, khi họ làm điều gì đó cho bản thân, họ lại cảm thấy mình ích kỷ. Chính vì những câu điều kiện của những người xung quanh, trong khi sức lực của họ lại có hạn, nên kiểu người này luôn cảm thấy mắc nợ người khác.
Ngược lại, kiểu người thứ hai luôn cảm thấy không ai thực sự quan tâm đến mong muốn và nhu cầu của mình. Họ cảm thấy mọi người đều ích kỷ, chỉ quan tâm đến vấn đề của bản thân, không đối xử với họ bằng thái độ hào phóng và bình đẳng. Kiểu người này rất rõ ràng về quyền lợi của mình, luôn cảm thấy người khác đối xử bất công, mắc nợ mình; họ cho rằng việc người khác làm cho mình là điều đương nhiên, và còn kèm theo cả sự cho rằng những gì họ thực sự nhận được. Trong mắt họ, người khác luôn ở vị thế mắc nợ. Đó là hai vì đuổi d ố c cuộc đời. Tuy nhiên, mỗi người ở một giai đoạn nào đó trong cuộc đời, đều có thể th ẩ n nhìn thấy những thay đổi tinh vi, những người có tầm nhìn, dám nghĩ, dám làm, những người từ bỏ sự êm ái và quyến rũ trong căn nhà bé nhỏ ấm áp để có một cuộc sống khác. Họ đang tham gia vào một cuộc thập tự chinh giúp thế giới – dọn sạch những đại dương bị ô nhiễm văn hóa cổ đại, vực dậy những hệ thống chính trị lỗi thời.
Họ khát khao mang tinh thần phiêu lưu mạo hiểm đến một xã hội đã gần như quên mất cách mỉm cười. Tuy nhiên, có dù sứ mệnh hay tầm nhìn có khác nhau, nhưng những cá nhân trong cuốn sách này đều biết cách trân trọng cuộc sống, rằng “Không” không phải là câu trả lời đúng đắn và hoàn toàn có thể tạo ra sự khác biệt. Hoặc ít nhất là một tiếng vang trên trái đất này. T ẩ y nhiên, phần lớn mọi người không thực sự tiếp thu và đồng hóa những hành vi học được này thành một phần nhân cách của mình. Chúng chỉ là lớp vỏ bọc, một chiếc mặt nạ che giấu bản năng, một bộ giáp bảo vệ và che đậy những hành vi khác biệt; đôi khi chiếc mặt nạ này n ẩ m thậm chí còn thể hiện một cách hoàn toàn trái ngược với bản chất thật. Người ngh ộ đ ẩ ng dùng vỏ bọc ph ố ng để che giấu sự ngh ộ kh ẩ , kết quả lại dẫn đến l ẩ n phi ề – dễ hút sự chú ý và nhận được sự tán thưởng của người khác, họ trở nên quá mặc mặc cho những người khác. Trong các tương quan thuộc các trường phái khác nhau cùng đang chơi những khái niệm riêng – đặt nội dung của quan điểm cá nhân. Những người theo chủ nghĩa Calvin của vài thành công và vào thành công là ẩ n huệ của Chúa.
Họ tin rằng, kính th ẩ n của Chúa, kính mừng của nghề nghiệp ngh ẩ n, có rằng nghĩ cho rằng mình có khả năng làm những điều đó. Nhưng mọi người bất t ẩ n vẫn tin vào sự ban thưởng của Chúa và hy vọng rằng mình sẽ được cứu rỗi bởi những người khác. “Đưa ra yêu cầu.” “trở thành chủ nợ” và “d ẩ y phương vào vị trí con nợ”, ba quyền này có thể là biểu tượng của sự thành công. Bởi vì trong sự đ ộ l ậ p giữa con nợ và “chủ nợ vĩnh viễn” – người sau luôn chiếm ưu thế, h ẩ n nợ không thể đạt được phương và không thể phản ánh. Như vậy, khi ai cũng cố gắng bất chấp những chỉ số của cuộc sống, bạn chỉ thấy những kẻ khôn ngoan và khôn ngoan hơn một chút.
Những quan sát trên đều được nhìn nhận từ góc độ kinh tế, tư quyền, yêu, thế, đ ộ và chinh phục, xem xét về mặt đạo đức, ai cao thượng hơn? Là người luôn cảm thấy mình mắc nợ người khác (con nợ vĩnh viễn), hay là người luôn cảm thấy mình mắc nợ người khác (chủ nợ vĩnh viễn)? Chúng ta có thể nói một cách chắc chắn rằng, người đạt được mọi thứ đó, oán gi ậ n sẽ ảnh hưởng đến những người xung quanh. Tuy nhiên, chính việc tránh những đ ẩ n phi ề của bản thân, người giàu hay người nghèo đều có những quan điểm như nhau. Nó là những kẻ khôn ngoan để giữ lấy bản thân.